Tatry z Ziemi Sieradzkiej. O potencjale obserwacyjnym tej góry pisał już Jan Długosz w XV wiecznej księdze – Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae. Ale dopiero w czasach współczesnych (20.10.2021r. - Paweł Kłak ) potwierdzono fotografią obserwację Tatr z tego miejsca i w ogóle z Polski Środkowej. Kolejnym miejscem z tego regionu z którego uwieczniono Tatry była Góra Kamieńsk z której wykonano zdjęcia 1 stycznia tego roku. ( M.Cieślicki, G.Jagusiak, K. Ninard , P.Kłak)

Zdjęcia przedstawiają: Tatry Wysokie , Beskid Żywiecki
Miejsce: kamieniołom na Górze Chełmo, województwo łódzkie , powiat radomszczański. 51°03’28.2″N 19°44’38.0″E
Wysokość obserwatora: 302 m. n.p.m.
Odległość : Tatry Wysokie –  Kończysta -213 km, Mały Gerlach 212,7 km; Gerlach 212,4 km , Zadni Gerlach 212,1 km, Kieżmarski 209,4 km, Łomnica 209,8 km, Durny Szczyt 209,6 km, Baranie Rogi 208,9 km, Lodowy Szczyt 209,1 km; Beskid Żywiecki –  Babia Góra 165,8 km
Czas: 20.10.2021;  04.12.2021 ; 18.12.2023
Autor: Paweł Kłak 20.10.2021;  04.12.2021  ; Kamil Gołąb – 18.12.2023
Sprzęt: Canon 1300D + Sigma 150-500 mm

Opis: Góra Chełmo to najwyższe naturalne wzniesienie Polski Środkowej. Nie samego województwa łódzkiego, bo w jego granicach są jeszcze  wyższe – Góra Kamieńsk ( ale jest to sztuczne wzniesienie) oraz  po reformach administracyjny leżąca za Pilicą – Fajna Ryba. Tych terenów nie można jednak uznać za środkową Polskę , bo jest to  już Ziemia Sandomierska, a szerzej Małopolska.  Góra  Chełmo jest niezwykle ciekawym miejscem. Na szczycie góry znajdowało się grodzisko i ośrodek pogański. Na zdjęciach LIDAR można zobaczyć na szczycie pierścienie wałów obronnych. Wysokość szczytu to zaledwie 323 m. n.p.m. ale i tak wyróżnia się i góruje  w równinnej okolicy.  To sprawia, że już na pierwszy rzut oka zaciekawia  jej potencjał obserwacyjny.  Dostrzegł go już….w XV wieku Jan Długosz  w  średniowiecznej księdze – Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae . Znajdziemy w niej fragment:

J. Długosz, Annales Seu Cronicae incliti Regni Poloniae Liber 1/2 , Warszawa 1964, s. 104.

„Potem Chełm, góra ziemi sieradzkiej , inna od poprzedniej,  cała skalista, leżąca ponad wsią tejże nazwy, niedaleko od miasteczka
Przedborza położona, wznosząca się na taką wysokość, że w jasny dzień widoczny z niej Sandomierz,
Olsztyn, Miechów, Częstochowa, Piotrków, Kalwaria i wiele innych miast..”

   Oczywiście od razu nasuwają się wątpliwości co do wspomnianego zasięgu widoczności, ale wykorzystując współczesne programy komputerowe  dochodzimy do wniosku , że większość z opisu Długosza jest prawdą.  Symulacja zasięgu widoczności  pokazuje jeszcze coś o czym  Długosz nie wspominał – możliwość obserwacji Tatr.  

  Sam szczyt jest zalesiony co uniemożliwia z niego dalekie obserwacje.  Rozwiązaniem jest znalezienie punktu poniżej  z „otwartym widokiem” na południe.   Miejsce takie znajdziemy  na południowym zboczu góry. Na skraju kamieniołomu znajdziemy odpowiednie miejsce na obserwację.  Warto wspomnieć, że teren ten jest eksploatowany przez człowieka ze względu na występujące złoża piaskowców kredowych.

Historia obserwacji długodystansowych z tego miejsca:
Pierwsza obserwacja Tatr: 20.10.2021 – Łomnica 209,8 km – fot. Paweł Kłak Link do postu
Pierwsza obserwacja Beskidów: 04.12.2021 – Babia Góra 165,8 km – fot. Paweł Kłak
Kolejne obserwacje: 04.12.2021 – Gerlach (212,4 km) fot. Paweł Kłak, Michał Skiba, Maciej Majewski 18.03.2023 – Kończysta 213 km – Kamil Gołąb
Media o obserwacjach : Zbiorczy link z relacjami mediów Wybrane artykuły : Wirtualna Polska wp.pl: Uchwycili Tatry z niewiarygodnej odległości. To pierwszy raz w historii Radio Zet: https://www.radiozet.pl/Podroze/Fotograf-uchwycil-Tatry-widziane-z-woj-lodzkiego-To-pierwszy-raz-w-historii

Na pierwszą udokumentowaną obserwację Tatr z tego miejsca trzeba było czekać długo.  Powątpiewano czy uda się rzeczywiście taką obserwację przeprowadzić. Ze względu na niskie położenie obserwatora, dużą odległość , zalesienie Góry Chełmo oraz niekorzystny azymut na którym znajdują się Tatry obserwacja uważana była za jedną z najtrudniejszych do wykonania z terenu Polski.   Takie wątpliwości zostały rozwiane  20.10.2021 roku.   Ze skraju wspomnianego kamieniołomu zostały zaobserwowane słowackie szczyty Tatr Wysokich –  Łomnica, Durny Szczyt oraz Lodowy Szczyt odległe o prawie 210 km. W ten sposób Góra Chełmo stała się najdalej wysuniętym na północ punktem, z którego wykonano zdjęcie Karpat. Dopiero 1 stycznia 2023  miejsce położonym bardziej na północ a zarazem kolejnym z tego regionu z którego uwieczniono Tatry była Góra Kamieńsk.  Autorami zdjęć byli M.Cieślicki, G.Jagusiak, K. Ninard , P.Kłak a link do relacji znajduje się tu Tatry z Góry Kamieńskiej

Mapa

Mapa Google – dystans między Górą Chełmo a Tatrami to około 210 km.

Zacznijmy od fotorelacji z dnia 4 grudnia 2021. Autorem poniższych zdjęć jest Paweł Kłak. Zdjęcia wykonywane były przed wschodem słońca.

Tatry widziane z Góry Chełmo w woj,łódzkim. Maksymalna odległość to Mały Gerlach 212,7 km. Obserwacja wymagała zwiększonej refrakcji atmosferycznej – dla Baranich Rogów 0,18, gdzie standardowy to 0,13.

Tatry widziane z województwa łódzkiego. Widok z kamieniołomu na Górze Chełmo. Fot. Paweł Kłak.

Szerszy kadr. Widok na Tatry z Góry Chełmo w województwie łódzkim. Fot. Paweł Kłak.

Widok z Góry Chełmo w kierunku Wyżyny Częstochowskiej oraz Beskidu Żywieckiego. Fot.Paweł Kłak.
Widok z Góry Chełmo na wzniesienia w okolicy Smolenia oraz na Babia Górę w Beskidzie Żywieckim.
Uśredniony współczynnik refrakcji dla widocznej części Baranich Rogów wyniósł około 0,18. Dane wprowadzone do arkusza ze strony dalekiehoryzonty.pl.

Cofnijmy się w czasie do pierwszej potwierdzonej obserwacji Tatr z  Góry Chełmo a zarazem z województwa łódzkiego. Fotorelacja z dnia 20 października 2021. Autor zdjęć  Paweł Kłak. Zdjęcia wykonywane były przed zachodem słońca.

Pierwsza obserwacja Tatr z woj. łódzkiego. Daleko na horyzoncie tatrzańskie szczyty widoczne z Góry Chełmo.

Zbliżenie na tatrzańskie szczyty.
Ogólny widok z punktu obserwacyjnego nad kamieniołomem. Fot. Grzegorz Jagusiak

Kolejna ważna obserwacja to zdjęcia z 18.12.2023 autorem jest Kamil Gołąb. Zdjęcia wykonywane przed wschodem słońca.

Zwiększona refrakcja atmosferyczna sprawiła , że zza horyzontu pojawiły się szczyty które nie były widoczne podczas poprzednich obserwacji z tego miejsca.

Tatry z Góry Chełmo . Fot. Kamil Gołąb. Zwiększona refrakcja atmosferyczna sprawiła , że zza horyzontu pojawiły się szczyty które nie były widoczne podczas poprzednich obserwacji z tego miejsca.
Tatry Wysokie z Góry Chełmo. Opis szczytów. Fot. Kamil Gołąb.
Tatry z Góry Chełmo. Na kolejnym kadrze pojawiły się Mięguszowieckie Szczyty. Fot. Kamil Gołąb.

 

Na dole symulacja widoku Tatr z Góry Chełmo w programie www.udeuschle.de dla zwiększonego wsp. refr. 0,23. Większość tych szczytów w standardowych warunkach jest schowana za horyzontem. U góry widok Tatr z tego miejsca na zdjęciu Kamila Gołębia. Zwiększona refrakcja pozwoliła na dostrzeżenie wielu szczytów wcześniej nieobserwowanych z tego miejsca. Warto zauważyć , że pasmo wygląda na lekko pofalowane, a najwyższe partie szczytowe Gerlacha i Lodowego zostały „spłaszczone”.

 

Na dole symulacja widoku szczytu Gerlacha z Góry Chełmo w programie www.udeuschle.de dla zwiększonego wsp. refr. 0,23. U góry widok Gerlacha z tego miejsca na zdjęciu Kamila Gołębia. Partia szczytowa Gerlacha wygląda na „spłaszczoną”. W rzeczywistości wskutek niejednorodnej refrakcji atmosferycznej to nie szczyt został spłaszczony w dół, tylko zbocza „powędrowały” w górę względem szczytu.

 

Obliczenie uśrednionej refrakcji dla widocznej części szczytu Mały Jaworowy podczas obserwacji z 18.12.2023.

Wykorzystując arkusze ze strony dalekiehoryzonty.pl oraz narzędzie heywhatsthat.com  można wyznaczyć wielkość widocznej części szczytu Mały Jaworowy a w konsekwencji uśredniony współczynnik refrakcji na linii obserwacji.

Profil terenu w programie heywhatsthat.com . Profil nie uwzględnia przeszkód takich jak drzewa , zabudowania itp.  Linia widzenia trafia na przeszkodę na zalesionym wzgórzu w msc. Psary-Kolonia które wznosi się na wys. 270 m n.p.m. Wysokość lasu wg. NMPT geoportalu do około 20 m.  Dla wsp. refr. 0,245 linia widzenia przechodzi ponad lasem co umożliwia obserwację szczytu Mały Jaworowy.  Oznacza to , że  załamanie światła  musi być blisko dwukrotnie silniejsze niż zwykle aby widok był możliwy.
Wykorzystując arkusze ze strony dalekiehoryzonty.pl wyznaczona wielkość widocznej części szczytu Mały Jaworowy to 63 m,  mając pozostałe dane  uśredniony współczynnik refrakcji na linii obserwacji wyniósło około 0,26.

 

Symulacja widoczności oraz wymagane minimalne współczynniki refrakcji :  

Zasięg widocznośći w programie Heywhatsthat: heywhatsthat.com
Ulrich Deuschle (udeuschle.de/panoramas/ ) i wymagany minimalny współczynnik refrakcji atmosferycznej dla poszczególnych szczytów.
RC_0.13   – Łomnica  RC_0.14  – Durny  RC_0.15 – Lodowy  RC_0.16  – Gerlach    RC_0.17  – Kieżmarski, Baranie Rogi,Zadni Gerlach, Babia Góra RC_0.18  – Wysoka RC_024 Jaworowy

Dnia 20 października 2021 o zachodzie słońca współczynnik refrakcji wynosił ok 0,15 . Na zdjęciach widoczny jest między innymi Lodowy Szczyt.  Szczyt Gerlacha nie był widoczny.
Dnia 4 grudnia 2021 o wschodzie słońca współczynnik refrakcji wynosił ok 0,18 . Na zdjęciach widoczny jest między innymi Kieżmarski, Baranie Rogi, Zadni Gerlach,oraz Babia Góra. Szczyt Wysokiej  nie był widoczny.

Dnia 18 grudnia 2023 przed wschodem słońca współczynnik refrakcji wynosił ok. 0,26. Na zdjęciach widoczne są między innymi Kończysta, Jaworowy Szczyt, Mały Jaworowy Szczyt.

Podsumowanie:

Wystąpienie warunków, które wystąpiły 18 grudnia 2023 otwiera kolejne furtki w poszukiwaniu nowych miejsc do obserwacji Tatr z Polski Środkowej.